Fez of Fès
In Fez sliepen we in het hotel Fez Inn. Lag wat afgelegen van de bezienswaardigheden, kamers waren oké maar eten was wat minder. Na een overnachting gingen we om 9 uur naar het Koninklijk Paleis Fès el- Jedid aan het plein Place des Alaouitis. Reden door het moderne Fès die na de overname van de Fransen was aangelegd. Brede straten en hoge huizen in Frans / Europese stijl. Via de brede Hassan II boulevard met vele palmen in de tussenberm kwamen we bij het paleiscomplex. Hier liepen we het plein op naar de hoofdingang van het paleis. De hoofdingang bestaat uit een aantal in Moorse stijl deuren met een grote hoofdpoort in het midden. Rondom zijn ze prachtig gedecoreerd met o.a. vele mozaïeken. De deuren zelf zijn van brons en mooi geometrisch bewerkt. Aan de rechterzijde van de hoofdpoort een paneel met kaligrafische teksten. Normaal mocht men volgens de gids foto’s maken van de wachters maar toen we dat deden kregen we een waarschuwing. De koning was namelijk in de stad en daarom waren er ook normale militairen bij de poorten. Net als in vele landen is het namelijk verboden om plekken van regering, paleizen, politie, militairen te fotograferen.
Na de poort liepen we door een straat die lans het paleis liep. Aan een zijde van de straat was de Joodse wijk ook wel Mellah genoemd. Aan de andere zijde was een moslim zijde. De straat bestond uit symmetrische huizen met Andalusische balkons, kleine balkons met hekwerk aan de buitenzijde. Na deze straat waar ook winkels waren gevestigd stapten we weer in de bus. Gingen naar een uitzichtpunt bij Borj Nord een 16 eeuws fort waar nu het Musée des Armes een wapenmuseum gevestigd is. Deze ligt hoog op een heuvel buiten de stadsmuren om de stad te verdedigen en om controle uit te oefenen. Vanuit hier hadden we prachtig zicht op Fès. Links zagen we het moderne Franse gedeelte, daarlangs het Koninklijk Paleis en de joodse - moslimwijk Fès el-Jedid. Daarlangs zagen we de oude medina Fès el-Bali die omgeven was door een stadsmuur. Het grootste gedeelte van deze stads - vestingmuren zijn pas gerestaureerd of men is er mee bezig. Hierna zijn we naar een mozaïek fabriek gegaan net buiten de stad waar we wat uitleg en te zien kregen hoe men keramiek en mozaïek maakten. Natuurlijk na afloop een winkel waar je wat kon kopen.
We zijn daarna door de stadspoort van de oude medina gereden waar we uitstapten en even een koffiepauze namen. We gingen hierbij op een dakterras zitten waar we mooi uitzicht over de daken van de oude stad hadden met zijn smalle straatjes die soms meer op steegjes leken. Hier gingen we na de koffie doorheen lopen. In dit gedeelte komen vanwege de smalle straatjes geen auto’s, brommers e.d. Men kon hier alleen lopend of als transport ezels of een handkar door de straten. We liepen door winkelstraten, straten waar werklieden bezig waren met hun oude ambachten zoals o.a. zilversmeden en metaalbewerkers. Men zag dat vele winkels en ambachten met dezelfde artikelen vaak bij elkaar waren gevestigd.
De eerste stop was bij een Madrasa (Koranschool) waar we naar binnen gingen. Een Madrasa was een cultureel en religieus instituut en vaak een internaat voor plaatselijke studenten uit het dorp of de stad of van iets verder gelegen omgeving. Het was een verlengstuk van de grote moskee universiteit waar men de studie van religie, rechten, wetenschap en de fijne kunsten kon bestuderen. We kwamen bij een grote binnenplaats met mooi bewerkte zijwanden in Moorse stijl gebouwd. In het midden een fontein en een gedeelte in een inham waar de leraar stond of waar de koran voorgelezen werd. Op de verdiepingen waren vaak kleine hoge wooneenheden (douira’s) waar de studenten konden overnachten.
Daarna gingen we in een van de straten een gebouw binnen waar we langs veel uitgestalde leerwaren liepen naar een uitzichtpunt. Vanaf hier konden we de leerlooierijen van Fez bekijken. Overal bakken waar verschillende leren huiden verwerkt werden zoals huiden van geit, schaap, koeien en kamelen. We zagen de verschillende fase van bewerken. Aan een zijde werd het haar en eventuele resten vlees verwijderd. Hier zaten natuurlijke chemicaliën die de huid losweekten. Men haalde daarna met een borstel of hout alles eraf. We zagen hoe ze de huid spoelden en verfden met van origine natuurlijke kleurstoffen. Al gebeurt het tegenwoordig dat men ook andere hulpmiddelen gebruikt. Soms stonden de werklui in de bakken om de huiden zo goed onder te kunnen dompelen en eruit te kunnen halen. De geur was doordringend. Bij binnenkomst hadden we een bosje mint gekregen tegen de geur. Toen wij er waren was het niet echt heel erg warm (ca.20C) Kan me niet voorstellen dat het in de zomer het prettig is om hier naartoe te gaan als de temperatuur 30-35C is. In de ruimtes naar de uitzichtpunten zag men wat men van het leer hadden gemaakt. We zagen allerlei gebruik - siervoorwerpen zoals portemonnees, tassen, poefen, sandalen o.a. babouches en schoenen. We zagen ook dat ze de leren huiden wegbrachten met ezels. Deze leerlooierij was erg indrukwekkend. Te bedenken dat hier mannen dagelijks vele uren in de stank en bakken met vocht en chemicaliën staan in soms hoge temperaturen is bijna niet te bevatten.
Tijdens de wandeling verder in de medina konden we af en toe binnenkijken bij binnenplaatsen van moskeeën, zagen een winkel die als enigste in Fez kamelenvlees verkocht. Deze kleine slagerswinkel had 2 kamelenkoppen buiten hangen. Raar gezicht om zo een paar koppen te zien hangen. Naast dit vlees was er vele andere levensmiddelen te krijgen in de medina zoals groenten, specerijen, dadels en andere zoetigheden, bonen, vis. Daarnaast banken, kleden en veel meer. Gingen eten en een mooi ingericht restaurant in Moorse stijl. We aten de specialiteit B’stilla. Deze rijkelijk gevulde pastei die hier van kip, eieren, mandelen, rozijnen, citroen, suiker, saffraan en kaneel gemaakt is. Het had een heel aparte smaak omdat je zoet, zuur en vooral de kaneelsmaak proefde. Bovendien was het erg machtig dus heb het niet helemaal opgegeten. Natuurlijk had men ook Tajine een stoofschotel die van oorsprong in een aardewerk schaal met een puntdeksel word bereid. We hebben deze ook vaak in een metalen schaal uitgeserveerd gekregen. Hierin was vaak rundvlees. lamsvlees of kip gecombineerd met aardappels, groenten en eventueel citroen.
Na het eten liepen we nog wat door de medina. Tijdens de wandeling vond ik het interessant om te zien hoe mensen op zo’n kleine oppervlakte en zo dicht op elkaar woonden en werkten. Volgens de gids waren dat 25.000 mensen.
Na de wandeling gingen we terug naar het hotel voor een overnachting waarna we de volgende morgen doorreden richting Erfoud via het Midden-Atlasgebergte. Hier hadden we een overnachting in het begin van de Sahara tussen de Sahara duinen.